Schrony i umocnienia z okresu II wojny światowej w Kole i okolicy – lokalizacja.
(materiał opracował p. Konrad Kołodziejski z PiMBP w Kole)
Z całego kompleksu schronów stanowiących punkt obrony Koło/Kościelec do dziś zachowały się 24 obiekty (17 w Kole i 7 w Kościelcu). Oczywiście pierwotnie było ich znacznie więcej, niestety z czasem mniejsze konstrukcje (Ringstand58c) zostają zasypywane lub burzone, gdyż nie podlegają żadnej opiece konserwatorskiej. Chcąc zwiedzić obiekty militarne z okresu końca II wojny światowej w naszym regionie pamiętajmy o fakcie, iż większość z nich położona jest na terenach prywatnych, dlatego wypada wcześniej uzyskać zgodę właściciela na wejście na posesję czy pole. Drugim utrudnieniem podczas wycieczki szlakiem „bunkrów” może być bujna roślinność oraz częste występowanie kleszczy dlatego najdogodniejszym okresem na tego typu spacery jest czas od późnej jesieni do wczesnej wiosny. Z uwagi na rozległość omawianego terenu część dotyczącą lokalizacji podzielono na cztery części: Koło zachód, Koło wschód, Koło północ, Kościelec.
Koło część zachodnia.
W tym rejonie miasta znajdziemy pięć poniemieckich obiektów militarnych z lat 1944/1945. Trzy tobruki, jeden regelbau 668 i umocniony przyczółek mostu Warszawskiego. Konstrukcje te są dość łatwo dostępne (jedynym problemem może być dojście do tobruków nad Wartą z uwagi na bujną roślinność i częste podtopienia).
(1) Ringstand 58c (tobruk) – okolice ulicy Zamkowej w Kole. Obiekt łatwo dostępny i widoczny. Idąc wałem w stronę ruin zamku po przejściu około kilometra w okolicy wału, po prawej stronie widoczny pierwszy z omawianych schronów. Jeżeli nie ma podtopień można się pokusić o wejście do wnętrza, gdyż bunkier ten nie jest zasypany.
(2) Ringstand 58c (tobruk) – okolice mostu Kaliskiego. Schron znajduje się naprzeciwko pomnika „Bojownikom o Wolność i Niepodległość” w Kole. Jest to kolejny schron bojowy typu Ringstand 58c. Obiekt, podobnie jak bliźniacza konstrukcja przy ulicy Zamkowej, nie jest zasypany i jest dość łatwy do spenetrowania. Jedyną trudność stanowi gęsto zarośnięty i grząski teren po zejściu z wału.
(3) Ringstand 58c (tobruk) przy ulicy Sejmikowej w Kole. Kolejny schron o tej konstrukcji w zachodniej części miasta. Obiekt całkowicie zasypany, widoczny jedynie otwór strzelniczy, dlatego w okresie wiosna/jesień trudny do znalezienia z uwagi na gęstą roślinność. Schron znajdziemy w zaroślach po prawej stronie ulicy Sejmikowej na wysokości placu manewrowego nauki jazdy.
(4) Unterstand 668 – przy ulicy Kajki w Kole (na wysokości klasztoru oo. Bernardynów). Najłatwiej dostępny i najlepiej zachowany tego typu obiekt w Kole. Schron nie jest wkopany, można dokładnie dostrzec gabaryty tego typu konstrukcji. Schron na posesji prywatnej, oba wejścia niestety zamurowane więc nie ma obecnie możliwości spenetrowania wnętrza.
(5) Zachodni przyczółek mostu Warszawskiego. Oba kolskie mosty na rzece Warcie wysadzone zostały przez wycofującą się Armię Poznań we wrześniu 1939 r. Odbudowany przez Niemców most Warszawski został wyposażony w ufortyfikowany przyczółek od strony zachodniej. Oba wejścia do obiektu zabezpieczone, obecnie brak możliwości penetracji. Zachowały się oryginalne czerpnie powietrza. Opierając się na opisie podobnych konstrukcji z tego okresu, możemy założyć, że we wnętrzu znajdują się najprawdopodobniej dwie izby dla grup saperskich oraz komory minerskie.
Koło część wschodnia.
Najsilniej umocniony rejon punktu obrony Koło. Z uwagi na zakładany kierunek działań Armii Czerwonej podejście do miasta od strony wschodniej zabezpieczono siecią okopów, rowu przeciwczołgowego oraz kilkunastu obiektów żelbetowych. Obecnie po umocnieniach ziemnych w tej części miasta oczywiście nie zachował się żaden ślad, jednak o znaczeniu tego rejonu dla obrony Koła świadczy 7 schronów (trzy tobruki i cztery Unterstand 668). Można z dużą dozą pewności założyć, że w roku 1945 schronów bojowych typu Ringstand 58c było na tym terenie więcej.
(6) Ringstand 58c – obiekt zamykający linię umocnień Koła od południowego wschodu. Położony na polu około 100 metrów od drogi w kierunku na Grzegorzew, po prawej stronie cmentarza na Leśnicy , w okresie letnim trudny do znalezienia z uwagi na zasiewy.
(7) Unterstand 668 (Kolonia Powiercie) – położony na polu, około 80 metrów od drogi. Blisko pierwszego zakrętu po skręcie z ulicy Dąbskiej w kierunku na Grzegorzew. Podobnie jak inne obiekty usytuowane na polach trudno widoczny w okresie wiosna/lato. Należy pamiętać również o unikaniu niszczenia zasiewów, dlatego najlepszą porą na wizyty w tego typu miejscach jest okres zimowy.
(8, 9, 10, 11) Punkt obrony „Cegielniana” – w tej okolicy znajdziemy trzy obiekty typu Unterstand 668 i jeden Ringstand 58c.
( 8 ) Unterstand 668 po wjeździe w ulicę Cegielnianą na wysokości budowanego osiedla skręcamy w lewo. W okolicach nie ukończonego domu znajdziemy pierwszy obiekt z tego kompleksu schronów ( 8 ). Jak większość obiektów tego typu na terenie Koła jest on zasypany i zaśmiecony, ale wejście do wnętrza jest dostępne (chcąc zwiedzić schrony typu Unterstand należy zaopatrzyć
się w latarkę czołową i gumowce z uwagi na wodę i zalegające błoto).
(9) Kolejny schron typu Unterstand 668 znajdziemy na polu w okolicach betoniarni. Idąc od obiektu nr 8 kierujemy się w stronę ruin cegielni i dalej idąc wzdłuż płotu trafimy na obiekt nr (9). Podobnie jak w przypadku wcześniej omówionego obiektu schron ten jest zasypany i służy właścicielom pola za wysypisko gruzu.
(10) Ringstand 58c – jedyny z zachowanych w tym rejonie schronów bojowych. Podobnie jak obiekt numer (9) znajduje się w okolicach betoniarni. Idąc od strony ruin cegielni po dojściu do ogrodzenia zakładu kierujemy się w lewo i idąc wzdłuż płotu po około 100 metrach znajdziemy schron nr (10). Jak każdy wkopany tobruk obiekt ten w okresie od wiosny do jesieni trudny do znalezienia z uwagi na porastającą okolicę gęstą roślinność.
(11) Unterstand 668 – obiekt znajdujący się około 80 metrów na północ od omawianego wcześniej tobruka (10). Podobnie jak wcześniej prezentowane schrony bierne również i ten jest zasypany a dotarcie do niego utrudnia bujna roślinność. Jest to ostatni z kompleksu schronów w rejonie ulicy Cegielnianej.
(12) Ringstand 58c – obiekt zamykający wschodnią część umocnień Koła. Znajdziemy go na polu, około 50 metrów za przejazdem kolejowym na ulicy Nagórnej (okolice firmy Wood-Mizer). Schron wkopany, trudno widoczny w okresie letnim.
Koło część północna.
Podobnie jak podejście do miasta Koła od strony wschodniej część północna umocnień składała się z podwójnej linii okopów, rowu przeciwczołgowego i kilku obiektów żelbetowych, w tym największy w Kole schron Gruppenunterstand 621 w okolicach dworca kolejowego.
(13) Unterstand 668, osiedle Blizna Wieś. Po minięciu przejazdu kolejowego na ulicy Włocławskiej skręcamy w lewo i po pokonaniu około 1 km znajdziemy interesujący nas obiekt. Schron kiedyś łatwo dostępny, obecnie znajduje się na ogrodzonej posesji prywatnej. Jeden z ciekawszych schronów tego typu w Kole z uwagi na zachowane elementy wyposażenia wnętrza.
(14) Unterstand668, okolice ogródków działkowych „Relax” przy ulicy Włocławskiej. Jeden z bardziej zaniedbanych schronów w Kole, wkopany, wykorzystywany jako składowisko gruzu. Obiekt znajduje się na polu, dlatego nie zaleca się jego zwiedzania w okresie letnim.
(15) Gruppenunterstand 621 – Koło, ulica Chrobrego na osiedlu Kolejowa. Jedyny tego typu obiekt w regionie Koła i jeden z nielicznych w Polsce. Łatwo dostępny jednak brak możliwości penetracji wnętrza z uwagi na zabezpieczenie wejścia oraz otworu strzelniczego w dobudowanym Ringstandzie 58c
(16) Ringstand 58c, osiedle Gałganicha w Kole. Schron znajduje się za torami, na wysokości firmy Wipasz. Schron znajdziemy na polu, około 100 metrów od ostatnich zabudowań przy ulicy Przesmyk.
(17) Unterstand 668, Koło ulica Towarowa, parking firmy Geberit. Obiekt łatwo dostępny jednak brak możliwości wejścia do wnętrza schronu. Jedna z ciekawszych tego typu konstrukcji w Kole z uwagi na zachowany „garb” do osłony anten.
(18) Unterstand 668, w okolicach skrzyżowania ulicy Toruńskiej i Towarowej. Obiekt na posesji prywatnej, w głębi podwórka. Brak możliwości wejścia.
Walki o Koło – 20 stycznia1945r.
Radziecki Sztab Generalny zdecydował się wykonać uderzenie w kierunku Berlina siłami 1., 2., 3. Frontu Białoruskiego oraz siłami 1. Frontu Ukraińskiego. Plan kampanii na rok 1945 został zatwierdzony przez radziecki Sztab Generalny w listopadzie 1944 roku.
Plan kampanii 1945 roku składał się z dwóch etapów, bez pauzy operacyjnej. Pierwszy etap miał trwać 15 dni, wojska nacierające miały zająć miasta Bydgoszcz, Poznań i Wrocław. W czasie trwania drugiego etapu Armia Czerwona i oddziały Wojska Polskiego, miały sforsować Odrę i doprowadzić do zdobycia Berlina. Drugi etap miał trwać 30 dni. W ciągu 45 dni wojska głównego zgrupowania uderzeniowego Armii Czerwonej miały wykonać marsz bojowy na odległość 700 kilometrów.
Alianci zachodni, mając kłopoty z powstrzymaniem nacierających wojsk niemieckich w Ardenach, zwrócili się o pomoc do Rosjan z prośbą o przyśpieszenie swojej ofensywy na froncie wschodnim, by odciążyć walczące na zachodzie wojska.
12 stycznia 1945 rozpoczyna się ofensywa Armii Czerwonej (operacja wiślańsko – odrzańska). Rosjanie przyjęli taktykę, którą umożliwiała im spora przewaga tak w sprzęcie, jak i w ludziach. Nie wdawali się w ciężkie boje i przewlekłe walki, silniejsze zgrupowania przeciwnika okrążano prąc dalej na zachód i licząc na ich poddanie się, wynikające z beznadziejnej sytuacji, bądź powolną likwidację w późniejszym terminie. Już 19 stycznia 1945r. oddziały 1 Armii Pancernej Gwardii pojawiają się w okolicach Uniejowa, gdzie wykorzystując element zaskoczenia zdobywają przyczółek na lewym brzegu Warty.
Wieczorem 20.01.1945r wydzielone siły 8 Korpusu Zmechanizowanego Gwardii uderzyły na Koło, które stanowiło najsilniejszy punkt oporu niemieckiego w pasie obronnym B. Trwały tam już od kilku godzin zacięte walki oddziałów z grupy szybkiej 5 Armii Uderzeniowej, które bezskutecznie próbowały zdobyć miasto. Zaatakowanie pozycji niemieckich od strony zachodniej przechyliło ostatecznie szalę zwycięstwa na stronę Rosjan. Walki o Koło były najcięższe od momentu rozpoczęcia ofensywy styczniowej, o czym świadczy ilość strat osobowych Armii Czerwonej (100 poległych, około 300 rannych).
Wybrane źródła:
– Grad P., Niemieckie fortyfikacje Tomaszowa Mazowieckiego i okolic. Typy i rodzaje schronów [w] Acta Universitatis Lodzensis. Folia Germanica,
nr 15, 2020, s.45-66
– Nadolny A., Fortyfikacje polskie i niemieckie okolice Koła, Koło 2010
– Rawski T. (1966), Niemieckie umocnienia na ziemiach polskich w latach 1919–1945, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. 12, cz. 1.
– B. Kiekenap, Szkoła podchorążych SS w Brunszwiku z siedzibą w podpoznańskich Owińskach, wydawnictwo Vesper, Czerwonak 2012 (18)
źródło:UM w Kole
